Τι Είναι ΑΟΖ, Υφαλοκρηπίδα, Χωρικά Ύδατα και Ποιες οι Διαφορές τους
Τελευταία, όλο και συχνότερα ακούμε τις λέξεις χωρικά ύδατα, υφαλοκρηπίδα και ανακήρυξη-οριοθέτηση ΑΟΖ, αλλά είναι λίγοι αυτοί που γνωρίζουν τι σημαίνουν ακριβώς οι όροι αυτοί. Πρόκειται για έννοιες που περιλαμβάνουν νομικούς και κυριαρχικούς όρους, οι οποίοι συχνά καθιστούν κάπως περίπλοκη την κατανόηση τους.
Τι Είναι Χωρικά Ύδατα ή Αιγιαλίτιδα Ζώνη
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ (Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών), τα χωρικά ύδατα ή αιγιαλίτιδα ζώνη αποτελούν τη φυσική επέκταση της εθνικής κυριαρχίας μίας χώρας, πέρα από τις ακτές, προς τη θάλασσα. Η φυσική αυτή επέκταση, η οποία περιλαμβάνει τα ύδατα, τον βυθό, το υπέδαφος αλλά και τον εναέριο χώρο, θεωρείται τμήμα του εθνικού εδάφους. Η εκάστοτε χώρα έχει δικαίωμα άσκησης πλήρους κυριαρχικής εξουσίας σε αυτά/ή.
Το μέγεθος της επέκτασης της εθνικής κυριαρχίας, διαχρονικά, καθορίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη. Μέχρι το 1936, τα χωρικά ύδατα εκτείνονταν έως τα 3 ναυτικά μίλια (ν.μ.). Από το 1936 και έκτοτε, η έκταση των χωρικών υδάτων διευρύνθηκε στα 6 ν.μ. δικαίωμα το οποίο υιοθέτησε και η Ελλάδα.
Το 1994 (σύμφωνα με απόφαση των Ηνωμένων Εθνών για το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας) το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών υδάτων-αιγιαλίτιδας ζώνης του κάθε κράτους, ορίστηκε στα 12 ν.μ. Ωστόσο, η χώρα μας μέχρι και σήμερα δεν έχει προβεί στην ενεργοποίηση αυτού του δικαιώματος στο Αιγαίο. Στο Ιόνιο από την άλλη, η πρόσφατη συμφωνία για οριοθέτηση ΑΟΖ με την Ιταλία αλλάζει τα δεδομένα και δημιουργεί συνθήκες για αιγιαλίτιδα ζώνη στα 12 ναυτικά μίλια.
Η Τουρκία, από την πλευρά, με απόφαση της Εθνοσυνέλευσης τον Ιούνιο του 1995, έχει επανειλημμένως προειδοποιήσει με το γνωστό «casus belli» ∙ θεωρεί δηλαδή, αιτία πολέμου την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, την ώρα που η ίδια έχει επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στον Εύξεινο Πόντο και στην Μεσόγειο στα 12 ν.μ.
Να σημειωθεί πως με βάση το Άρθρο 3 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, η επέκταση των χωρικών υδάτων αποτελεί απόφαση του κάθε κράτους, χωρίς να απαιτείται η ρητή συναίνεση των γειτονικών χωρών ή της διεθνούς κοινότητας.
Ελλάδα και Τουρκία αν και έχουν το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, καμία από τις δύο χώρες δεν το έχει ασκήσει, στο Αιγαίο, εξακολουθώντας να εφαρμόζουν τον κανόνα των 6 ναυτικών μιλίων.
Σε αρκετά σημεία του Αιγαίου, μάλιστα, η έκταση των χωρικών υδάτων είναι μικρότερη και των 6 ναυτικών μιλίων, λόγω του ότι η απόσταση των ελληνικών και των τουρκικών ακτών είναι μικρότερη των 12 ναυτικών μιλίων. Στις περιπτώσεις αυτές, σύμφωνα πάντα με το Διεθνές Δίκαιο, εφαρμόζεται ο κανόνας της μέσης γραμμής, δηλαδή ο διαχωρισμός γίνεται στη βάση της μέσης απόστασης από τις ακτές των χωρών.
Τι Είναι η Υφαλοκρηπίδα
Η υφαλοκρηπίδα έχει μεγάλη οικονομική σημασία, αφού σχετίζεται με την αλιεία, την εξόρυξη υδρογονανθράκων κ.λπ. Συχνά βρίσκονται σε αυτήν ή κάτω από αυτήν ορυκτός πλούτος (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μέταλλα), καθώς και άβια και έμβια ακίνητα είδη (βενθικά είδη), όπως κοράλλια, σφουγγάρια κλπ. Έτσι υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την εκμετάλλευσή της.
Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο και τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του 1980, ως υφαλοκρηπίδα ορίζεται ο βυθός της θάλασσας σε ακτίνα 200 ναυτικών μιλίων από την ακτή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, η ακτίνα αυτή δύναται να είναι μεγαλύτερη και των 200 ν.μ. φθάνοντας έως τα 350 ναυτικά μίλια.
Στον βαθμό που ανήκει στην αιγιαλίτιδα ζώνη (χωρικά ύδατα) του παράκτιου κράτους, η εκμετάλλευσή της ανήκει αναμφισβήτητα σε αυτό. Πρόβλημα ανέκυψε στο Διεθνές Δίκαιο με την υφαλοκρηπίδα πέραν της αιγιαλίτιδας ζώνης, σχετικά με το αν και αυτή ανήκει στο πλησιέστερο παράκτιο κράτος ή αν καλύπτεται από την ελευθερία των θαλασσών που ισχύει στην ανοιχτή θάλασσα.
Τα νησιά, οι νησίδες, οι βραχονησίδες, οι σκόπελοι και ανορθωμένοι βράχοι,(π.χ. πόρτες Πάρου), που περιβάλλονται μεν από θάλασσα πλην όμως δεν καλύπτονται από το χειμέριο κύμα ή την μεγίστη πλύμη, έχουν επίσης υφαλοκρηπίδα.
Εξαίρεση αποτελούν, σύμφωνα με το άρθρο 121 της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, οι βραχονησίδες και οι βράχοι, οι οποίοι δε μπορούν να διατηρήσουν ανθρώπινο πληθυσμό ή αυτόνομη οικονομική ζωή (καλλιέργεια ή κτηνοτροφία). Αυτοί οι βράχοι έχουν μεν αιγιαλίτιδα ζώνη, δεν έχουν όμως δικαίωμα στην υφαλοκρηπίδα ή στην αποκλειστική οικονομική ζώνη (εφόσον δεν υφίσταται επ΄ αυτών).
Σε κάθε περίπτωση, όμως, τόσο στην ηπειρωτική όσο και στη νησιωτική υφαλοκρηπίδα, η κυριαρχία ανήκει στο κράτος όπου ανήκουν οι αντίστοιχες ακτές.
Το παράκτιο κράτος έχει συγκεκριμένα κυριαρχικά δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας. Στο παράκτιο κράτος ανήκουν, σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1982, τα ορυκτά του εδάφους και του υπεδάφους του βυθού, οι μη ζώντες οργανισμοί του βυθού, καθώς και οι ζώντες οργανισμοί του βυθού που ανήκουν στα καθιστικά είδη (είδη που δεν μπορούν να κινηθούν μόνα τους χωρίς συνεχή επαφή με τον βυθό). Αντίθετα, δεν ανήκουν ούτε τα ύδατα, ούτε η επιφάνεια της θάλασσας, καθώς ούτε και ο εναέριος χώρος.
Τονίζεται σαφώς πως τα παράκτια αυτά δικαιώματα του κράτους τού ανήκουν αυτοδικαίως, ανεξάρτητα από την τήρηση οποιωνδήποτε διατυπώσεων (π.χ. δήλωσης, οριοθέτησης κλπ.) και είναι αποκλειστικά: ακόμα κι αν δεν τα ασκήσει το παράκτιο κράτος, δεν δικαιούται να τα ασκήσει κανένα άλλο κράτος.
Όταν η υφαλοκρηπίδα ενός κράτους «συναντάται» με την υφαλοκρηπίδα ενός δεύτερου κράτους, τότε θα πρέπει να υπάρξει διακανονισμός μεταξύ των δύο χωρών.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, για παράδειγμα, ενώ υπάρχει οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας, δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Η Άγκυρα δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση του ΟΗΕ (1980), αντιδρώντας στη διάταξη, σύμφωνα με την οποία «τα νησιά, οι νησίδες, οι βραχονησίδες, οι σκόπελοι και ανορθωμένοι βράχοι διατηρούν το δικαίωμα στην υφαλοκρηπίδα».
Τι Είναι Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ)
Σύμφωνα επίσης με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του, ως Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη ορίζεται η θαλάσσια έκταση, εντός της οποίας ένα κράτος έχει δικαίωμα έρευνας ή άλλης εκμετάλλευσης των θαλασσίων πόρων, συμπεριλαμβανομένης και της παραγωγής ενέργειας.
Η έκταση της ΑΟΖ υπολογίζεται πέραν των χωρικών υδάτων και έως τα 200 ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή, ενώ η δικαιοδοσία του παράκτιου κράτους αφορά τα ύδατα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, ο βυθός και το υπέδαφος.
Όπως και στις περιπτώσεις των χωρικών υδάτων και της υφαλοκρηπίδας, εφόσον οι ΑΟΖ δύο χωρών αλληλο-εφάπτονται, έγκειται στα γειτονικά κράτη να ορίσουν από κοινού θαλάσσια σύνορα.
Ποια είναι όμως η διαφορά ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας; Πέραν της διαφορετικής έκτασης των δύο εννοιών (σ.σ. ΑΟΖ έως 200 ναυτικά μίλια - υφαλοκρηπίδα έως 350 ναυτικά μίλα), οι διαφορές συνίστανται και σε ζητήματα κυριαρχίας.
Ενδεικτικά, η υφαλοκρηπίδα είναι μόνο ο βυθός και το θαλάσσιο υπέδαφος, ενώ η ΑΟΖ περιλαμβάνει και το τμήμα της θάλασσας έως την επιφάνεια του νερού. Επίσης, η υφαλοκρηπίδα υπάρχει a-priori, χωρίς να χρειάζεται το εκάστοτε κράτος να προχωρήσει στην οριοθέτησή της. Αντίθετα, η ΑΟΖ υφίσταται μόνον εφόσον το εκάστοτε κράτος προχωρήσει στη ανακήρυξη της, βάσει των διεθνών κανόνων και της σύμφωνης γνώμης των γειτονικών κρατών.
Η τουρκική δήλωση περί πολέμου δεν αφορά την ΑΟΖ · η Τουρκία ισχυρίζεται ότι το Αιγαίο, ως ημίκλειστη θαλάσσια περιοχή, πρέπει να τεθεί υπό ειδικό καθεστώς, εν αντιθέσει με άλλες ημίκλειστες θάλασσες όπως την Αδριατική θάλασσα, ή πλήρως κλειστές όπως τη Μαύρη Θάλασσα. πηγή: newsbomb.gr - Βασίλης Σκουλαράκος
Τι Είναι Ανακήρυξη και τι Οριοθέτηση ΑΟΖ
Η ανακήρυξη ΑΟΖ αποτελεί αυτοτελή μονομερή πράξη, η οποία δεν εξαρτάται από τη βούληση και τις διαθέσεις οποιασδήποτε τρίτης χώρας. Αντίθετα αποτελεί άσκηση κυριαρχικού δικαιώματος το οποίο κατοχυρώνεται από τη Διεθνή Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας.
Μετά την ανακήρυξη της ΑΟΖ ακολουθεί η οριοθέτηση της, στα σημεία όπου αυτή τυχόν συναντά την ΑΟΖ άλλων παρακείμενων παράκτιων χωρών.
Η οριοθέτηση έχει ως προαπαιτούμενο την ανακήρυξή της. Είναι προφανές ότι δεν μπορεί να γίνει οριοθέτηση χωρίς την προγενέστερη ανακήρυξη της της ΑΟΖ. Αυτή πραγματοποιείται με διαπραγματεύσεις μεταξύ των παρακείμενων παράκτιων κρατών ή ακόμη και με προσφυγή στην αρμόδια διεθνή δικαιοδοσία ∙ εν προκειμένω, στην περίπτωση της Ελλάδας, στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.